دسته دوم: دستورات مخصوص هر مزاج

الف) روش زندگی صحیح برای مزاج صفراوی (گرم و خشک)

1. از هوای تازه و خنک استفاده نمایید. بخصوص در فصل تابستان از هوای پاکیزه و خنک کوهستان بیشتر بهره ببرید. سعی کنید در ساعات گرم روز کمتر در معرض آفتاب و هوای گرم قرار بگیرید.

2. در فصل تابستان از حمام آب سرد و در فصل‌های دیگر از آب ولرم رو به گرم استفاده نمایید. بدن را با آبی که در آن بنفشه و نیلوفر جوشانیده باشد، بشویید ومدتی در آن آب بنشینید و سر را با لعاب اسفرزه و خطمی بشویید و بعد از حمام، بدن خود را با گلاب یا عطرهای سرد خوشبو سازید.

3. در رژیم غذایی خود، بیشتر از حبوبات (بخصوص جو)، میوه‌جات و سبزیجات بهره ببرید تا از گوشت و فرآورده‌های حیوانی. میوه‌هایی مانند هلو، زردآلو، شاتوت، خیار، گلابی، زرشک، لیمو، نارنج، نارنگی و پرتقال برای این افراد مناسبند. کاهو، کدو، گشنیز، خرفه و اسفناج از سبزی‌های مناسب هستند. از شربت‌ها، شربت سکنجبین، شربت ریباس، شربت آلبالو، شربت زرشک و شربت عناب مصرف نمایید. از بین گوشت‌ها، گوشت ماهی تازه و بزغاله و مرغ و خروس همراه با سماق، آب غوره و آب انار ترش و کدو میل نمایید. در فصل تابستان، بساط کاهو سنکنجبین، شربت ریواس و شربت زرشک فراموش نشود.

4. از غذاهای با فیبر بالا استفاده نمایند تا اجابت مزاج طبیعی داشته باشند.

5. مصرف آب و مایعات را افزایش دهید تا ادرار شما، صبح که از خواب بر می‌خیزید پررنگ نباشد، بلکه به رنگ زرد لیمویی باشد.

6. 7-6 ساعت خواب شبانه توصیه می‌شود. روزهای تابستان چرت پس از ناهار، رطوبت کافی به بدن شما می‌رساند.

7. دذر شرایطی که تحت فشارعصبی قرار می‌گیرید، وضو بگیرید یا دست و پای خود را با آب بشویید. تنفس عمیق بخصوص در هوای خنک نیز مفید است. بهتر است کمی دراز بکشید.

8. فعالیت جسمی و ورزش را در هوای خنک صبح زود یا شامگاه انجام دهید.

9. هر 12 ساعت بینی خود را با کمی روغن بادام شیرین طبیعی یا روغن بنفشه مرطوب کنید.

10. از هوا، محیط، حالات روانی و فعالیت‌هایی که موجب افزایش گرمی و خشکی می‌شوند، پرهیز نمایید.

11. مصرف بیش از اندازه چای و قهوه و استعمال سیگار (به هر مقدار که باشد) مضر است.

12. فعالیت زیاد و ورزش شدید، گرمی و خشکی را افزایش می‌دهند و برای این گروه مفید نیست. فعالیت ورزشی خفیف مانند پیاده‌روی توصیه می‌شود.

13. از بی‌خوابی و کم خوابی (کمتر از 5 ساعت) و دیروقت به رختخواب رفتن خودداری کنید.

14. «عصبانیت، هیجانات روانی، زیاد حرف زدن» افراد صفراوی را تحت فشار قرار می‌دهد. در بین کار و در بین جلسات کاری کمی فاصله بیندازید.

15. کمتر از مواد گرم و خشک به طور خاص (نمودار تغذیه 1) و غذاهای گرم و تر (نمودار تغذیه 2) استفاده نمایید.

نمودار تغذیه 1

غداها و نوشیدنی‌هایی که گرم و خشک هستند

غذاها گوشت شتر، گوشت شترمرغ، گوشت کبوتر، گوشت گنجشک، سرخ‌کردنی‌ها، فسنجان شیرین و عسل

سبزیجات فلفل، سیر، پیاز، خردل، جعفری، تره، شاهی، شوید، ترب، نعنا، تربچه، ترخون، کلم، ریحان، کرفس، بادمجان، پونه و آویشن

میوه‌ها انگور، گردو، فندق، خرما، نارگیل، پسته، انبه رسیده

دانه‌ها و حبوبات نخود، سیاه دانه، شنبلیله، اسفند

لبنیات و روغن‌ها روغن آفتاب‌گردان، روغن زیتون رسیده

ادویه جات دارچین، میخک، زردچوبه، هل، جوز، فلفل، رازیانه، زنجبیل، زیره، تخم کرفس، زعفران، خردل، نمک، گلپر

نوشیدنی‌ها، شیرین کننده‌ها و ... عسل، شربت زعفران، مربای بالنگف قهوه، مربای بهار نارنج

مزاج صفراوی و استعداد بیماری‌ها

افراد صفراوی مزاج در صورت رعایت نکردن دستورات فوق، استعداد بیشتری برای بروز علائم و ابتلاء به بیماری‌های زیر دارند:

اضطراب و تنش فکری، میگرن، وزوز گوش، تپش قلب، اسهال خونی، هپاتیت، زردی، لکه‌بینی و افزایش خونریزی هنگام پریود، انزال زودرس، تلخی دهان، سرفه خشک، بی‌خوابی، سوزش ادرار بدون علت و لاغری شدید.

ب) روش زندگی صحیح برای افراد دموی مزاج (گرم و تر)

1. از مقادیر تقریباً مساوی حبوبات، لبنیات، میوه‌جات یا سبزیجات و گوشت استفاده شود. غذاهای دریایی مناسب هستند.

2. پیاده روی یا دویدن صبحگاهی و ورزش‌های متوسط لازم است.

3. 8-7 ساعت خواب شبانه کافی است. زود به رختخواب رفتن و زود بیدار شدن برای همگان مفید است، ولی برای افراد دموی مزاج مفیدتر است و حتی‌المقدور این دستور را اجرا نمایند. در تابستان، استراحت یا چرت بعد از غذا مفید است. سعی کنند کمتر از 4 ساعت و بیشتر از 8 ساعت نخوابند.

4. حجامت گاهی برای این افراد خوب است ولی بهتر از آن روزه گرفتن و کم خوری است.

5. از هوا، محیط و فعالیت‌ها و حالات روانی که موجب افزایش گرما و رطوبت می‌شوند پرهیز نمایند؛ بخصوص در هوای مرطوب

6. کمتر از غذاهای گرم و تر (به طور خاص) نمودار تغذیه 2) و غذاهای گرم و خشک (نمودار تغذیه 1) استفاده نمایند.

نمودار تغذیه 2

غذاها و نوشیدنی‌هایی که گرم و تر هستند

غذاها گوشت گوسفند، کباب برگ و کوبیده گوسفندی، میگو، تخم مرغ به خصوص زرده آن، نان گندم، بوقلمون، شوربا، جگر، اردک، تخم اردک و مرغابی، بز، رشته فرنگی، فرنی، حریره بادام، شیربرنج، ماکارونی، کیک، دنبه گوسفند، شکر

سبزیجات زیتون، هویج، ترب، شلغم

میوه‌ها بادام، موز، انجیر، انگور، سیب شیرین و توت سفید

لبنیات و روغن‌ها روغن کنجد، روغن زیتون نارس، کره، روغن حیوانی

ادویه‌جات شقاقل

نوشیدنی‌ها و طعم‌دهنده‌ها آب انگور، شیرموز، آب سیب، آب هویج، شیرموز، شیره انگور، خاکشیرقنداغ، چای گاوزبان، شیرعسل

 

مزاج دموی و استعداد بیماری‌ها

افراد دموی در صورت عدم رعایت دستورات کلی و اختصاصی، استعداد بیشتری برای دچار شدن به بیماری‌های زیر دارند:

سردرد، پرخوابی، ظهور خون در ادرار(هماتوری)، خستگی، ضعف جنسی و چاقی.

ج) روش زندگی صحیح برای افراد بلغمی مزاج (سرد و تر)

1. سعی کنید روزی 2 وعده غذا میل کنید، زیرا توانایی دستگاه گوارشی افراد بلغمی کم است و لازم است حداقل حدود 12 – 10 ساعت بین دو وعده غذا فاصله بیفنتد

2. گوشت‌هایی مثل گوشت گوسفند و بز جوان که با زیره و دارچین و پیاز پخته شده باشند، میل نمایند و از میوه‌های شیرین مانند موز، سیب شیرین، خربزه، انگور و خرما و از سبزی‌هایی مانند ترب، تربچه، نعنا، سیر و پیاز، شاهی، تره و ترخون و از شیرینی‌ها، آنچه از شکر و عسل، فندق، گردو و بادام ساخته می‌شود، بیشتر استفاده نمایند.

3. اگر در بین وعده‌های غذایی احساس گرسنگی کردند، مقداری میوه یا سالاد میل شود.

4. غذاها باید سرشار از پروتئین و فیبر باشند؛ مانند: تخم مرغ، گوشت، میگو و جگر. در شب‌های زمستان در مصرف غذاهای سرد احتیاط به عمل آورند.

5. به حمام گرم بروند و از آب گرمی استفاده کنند که در آن بابونه و مرزنجوش، جوشانیده باشند و مدتی در این آب بنشینند. بعد از بیرون آمدن از حمام عطرهای گرم مانند بهارنارنج و گل یاس استفاده نمایند. گل نرگس و گل شب‌بو و زنبق ببویند و اسپند، کندر و مرمکی دود کنند. پیامبر اکرم (ص) قسمت قابل توجهی از درامد خود را صرف عطریات می‌نمودند. کورتکس بویایی ارتباطات گسترده‌ای با سایر قسمت‌های مغزدارد و بوی خوش مناسب مزاج، احتمالاً عملکردهای مغزی را افزایش می‌دهد.

6. از مصرف آب نیم ساعت قبل از غذا تا 2 – 1 ساعت پس از غذا خودداری شود.

7. ورزش و فعالیت جسمی منظم متوسط توصیه می شود. بهتر است پیش از ورزش، بدن را بمالند و آماده ورزش نمایند. راه رفتن به مدت 15 -10 دقیقه پس از شام مفید است.

8. 8 – 7 ساعت خواب مناسب است. سعی کنند قبل از طلوع آفتاب از خواب برخیزند تا از تولید بلغم اضافه جلوگیری شود.

9. از خواب و استراحت بیش از اندازه و کم تحرکی که موجب افزایش سردی و تری می‌شوند، پرهیز نمایند. پوشیدن لباس مناسب و گرمای کافی بخصوص در هوای مرطوب توصیه می‌شود.

10- خوابیدن طی روز و همچنین یک ساعت قبل از غروب بسیار مضر است و موجب افزایش بلغم می‌شود و سنگینی سر و التهاب سینوس‌ها و کند شدن رفتارهای مغزی را به دنبال دارد.

11. کمتر از غذاهای سرد و تر (به طور خاص) نمودار تغذیه 3 و غذاهای سرد و خشک (نمودار تغذیه 4) استفاده نمایند.

نمودار تغذیه 3

غذاها و نوشیدنی‌هایی که سرد و تر هستند

غذاها ماهی، آش رشته، اسفناج و ماست، خورشت آلو اسفناج، سفیده تخم مرغ، آبدوغ خیار، سالاد کاهو

سبزیجات خیار، کدو، کاهو، اسفناج، گشنیز، قارچ، خرفه

میوه‌ها هندوانه، توت فرنگی، کیوی، مرکبات، هلو، آلوف پرتقال شیرین

دانه‌ها و حبوبات تخم خیار، تخم هندوانه، تخم کدو، تخم کاهو، نشاسته، تخم خرفه

لبنیات و روغن‌ها شیر، ماست، پنیر تازه، دانه انگور، جو، کشک، روغن، تخم کدو، روغن دانه انگور

ادویه‌جات وچاشنی‌ها آلو، کشک، سس گوجه فرنگی

نوشیدنی‌ها و طعم‌دهنده‌ها آب، دوغ، شربت لیمو، شربت آلبالو، شربت عناب، چای بنفشه، ماءالشعیر طبی، شربت زرشک، شربت آلو

مزاج بلغمی و استعداد بیماری‌ها

افراد بلغمی مزاج در صورت عدم رعایت دستورات، استعداد بیشتری برای بروز علائم و برخی بیماری‌ها دارند؛ علائم و بیماری‌هایی نظیر: عطسه، سردرد، کاهش حافظهف صرع، پرخوابی، آسم، سینوزیت، التهاب و بزرگ شدن لوزه‌ها، ضعف هضم، ریفلاکس معده به مری، خیس کردن بستر، دردها و التهاب‌های مفصلی، ترشحات زنانه، تأخیر در پریود.

د) روش زندگی صحیح برای مزاج سوداوی (سرد و خشک)

1. از پوست خود در هوای خشک محافظت نمایید. به این منظور، پوست خود را با روغن زیتون یا روغن کنجد چرب کنید.

2. 15- 10 دقیقه پیاده روی بعد از شام مفید است. از مایعات به اندازه کافی استفاده کنید. آب هویج و آب سیب را فراموش نکنید.

3. حمام کردن با آب ولرم و ماساژ بدن با روغن‌های مناسب، مفید است.

4. هر 12 ساعت بینی خود را با کمی روغن بادام شیرین طبیعی مرطوب کنید.

5. ورزش‌های خفیف مانند پیاده‌روی مناسب هستند. سفرهای کوتاه بخصوص به مناطق مرطوب معتدل توصیه می‌شود.

6. دستور تنفس طبی را صبح زود و بعدازظهرها انجام دهید.

7. حدود ساعت 10 شب به رختخواب بروید.

8. حدود 7 -6 ساعت استراحت نمایید نیم ساعت چرت بعد از ناهار نیز اشکالی ندارد.

9. از هوا، محیط و فعالیت‌هایی که موجب افزایش سردی و خشکی می‌شوند، خودداری کنید.

10. از مصرف غذاهای یخ زده، مانده و کنسرو شده خودداری کنید.

11. از بی‌خوابی و کم‌خوابی خودداری نمایید.

12. «غم، تنهایی، تفکرات دقیق و نگرانی بیش از اندازه» موجب تشدید علائم سوداوی می‌شوند.

13. از هوای سرد و خشک پاییز اجتناب نمایید.

14. از مصرف مواد سرد و خشک (به طور خاص) (نمودار تغذیه 4) و غذاهای سرد و تر (نمودار تغذیه 3) خودداری نمایید.

نمودار تغذیه 4

غذاها و نوشیدنی‌هایی که سرد و خشک هستند

غذاها گوشت گاو، سیرابی، پاچه، صدف، سوسیس و کالباس

سبزیجات سیب‌زمینی، گوجه فرنگی، لوبیا سبز، بادمجان، ریواس، گشنیز

میوه‌ها لیمو، انار ترش، پرتقال، گریپ فروت، سنجد، توت فرنگی، تمشک، زالزالک، زغال‌اخته، شاتوت، ازگیل، به ترش

دانه‌ها وحبوبات ذرت، ارزن، جو، عدس، باقالی

لبنیات و روغن‌ها شیر ترش سفید، کشک، پنیر کهنه

ادویه‌جات و چاشنی‌ها تمر هندی، رب گوجه فرنگی، آب لیمو، آب غوره، لیمو عمانی و تخم گشنیز، زرشک، سماق

نوشیدنی‌ها و طعم دهنده‌ها آب میوه ترش، شیرترش، یخ، ترشی، سرکه، سس گوجه، آبلیمو

 

مزاج سوداوی و استعداد بیماری‌ها

افراد سوداوی مزاج در صورت رعایت نکردن دستورات، استعداد بیشتری برای بروز علائم و بیماری‌های زیر دارند:

«افسردگی، بی‌خوابی، لخته شدن خون، آترواسکلروز، بواسیر، نفخ، درد معده، یبوست، خشکی پوست و ترک پوست»

 

دسته سوم) دستورات مخصوص گروه‌های خاص

الف) دستورات دوران جوانی

مزاج اصلی جوانان گرم و خشک است و دستورات حفظ سلامتی آنان، از غذا و دیگر شش اصل ضروری برای زندگی باید سرد و تر باشد.
از ورزش بسیار و نشستن در آفتاب خوردن غذهای گرم، مثل سیر و پیاز و خردل پرهیز نمایند
از گرسنگی زیاد دوری نمایند.
در حمام از آب ولرم رو به گرم استفاده نمایند و در تابستان حمام آب سرد یا ولرم بگیرند.
از نوشیدنی‌ها و میوه‌های سرد و تر مانند شربت آلبالو و سکنجبین، انار و آلو به قدر اشتها میل نمایند.
 

ب) دستورات میانسالی

1. مزاج افراد میانسال سرد و خشک بوده و تمام دستورات و غذاهای آنها باید گرم و تر باشد.

2. از فصد و حجامت و زالو خودداری نمایند، زیرا تولید خون در این افراد، به سبب ضعف حرارت غریزی کم می‌باشد.

3. بهترین تنقیه‌ها برای میانسالان اسهال است اما در حد اعتدال

4. بهترین کارها برای سلامتی این گروه، خواب کافی و حمام و نوشیدنی و غذای مناسب مزاج می‌باشد.

5. توجه به نرم نگاه داشتن مدفوع و دفع ادرار کافی ضروری می‌باشد.

6. پیاده‌روی و ماساژ معتدل با روغن مفید است.

 

ج) دستورات پیری

1. مزاج افراد پیر متفاوت است. بعضی سرد و خشک هستند. در این گروه لازم است، غذا و بقیه دستورات گرم و تر باشد و بعضی سرد و تر هستند در این گروه لازم است، غذا و بقیه دستورات گرم و خشک باشد.

2. بدن آنها را هر روز با روغن بنفشه بادام و بابونه چرب نمایند.

3. غذای ایشان باید کم حجم، ولی از نظر کیفیت بالا باشد. به طور کلی افزایش دفعات غذا و خودداری از غذاهای سرد توصیه می‌گردد. غذاهایی مانند آبگوشت، شوربا، حلیم گندم، شیر و عسل، زرده تخم نیم برشت، آب گوشت، نان خوب با میزان نمک متوسط و گوشت جوجه خروس برای این گروه مفید است.

4. مصرف سبزیجات و کاهو با ادویه جات گرم، که مصلح آن است، توصه می‌شود. برگ چغندر، کرفس و تره دستگاه گوارش سالمندان را لینت می‌بخشد

5. مصرف میوه‌هایی مانند انجیر تازه و خشک و انگور و مویز با مغز گردو و بادام مناسب می‌باشد.

6. از خون دادن، مگر در هنگام ضروری خودداری کنند.

7. از چیزهای ترش خصوصاً سرکه اجتناب کنند.

8. آشامیدن شیر مفید است به شرط آنکه بعد از آشامیدن شیر نفخ نکنند.

9. «شیر پخته» برای سالمندان بهتر از شیر خام است و روش آن به این ترتیب است: سه قسمت شیر را با یک قسمت آب مخلوط کرده وب ا حرارت ملایم بجوشانند، تا یک چهارم آن بخار شود، سپس مقدار کافی نبات و یا عسل اضافه و میل کنند. اگر در حین پختن شیر، کمی زنجبیل یا دارچین اضافه نمایند، نفخ آن را کمتر می‌نماید.

10. از گرسنه خوابیدن پرهیز نمایند، زیرا که خوابیدن هنگام گرسنگی، سبب کاهش انرژی‌ها می‌شود.

11. یبوست یکی از مشکلات سلامندان است. مصرف غذاهایی مانند خورشت مرغ با کلم و چغندر و سوپ جو، لینت مزاج کافی می‌دهد. در صورت عدم موفقیت، انجیر خشک جوشانده در ماءالعسل و مسهل‌های خفیف به ایشان کمک می‌کند. تناول انجیر تازه در فصل آن و خیسانده انجیر در زمستان، برای نرم کردن شکم از بهترین روش‌ها محسوب می‌گردند.

12. ماساژ معتدل برای سالمندان مناسب است و آنها را تقویت می‌نماید. به طور کلی ماساژ، ورزش، روغن مالی مناسب و حمام معتدل برای این گروه مناسب می‌باشد.

منبع : پایگاه جامع آموزش و فرهنگ سازی سلامت وزارت بهداشت